Liệu một bộ máy được hoàn thiện tinh xảo có phải là một bộ máy chất lượng cao?
Những bộ máy cao cấp thường được hoàn thiện cực kỳ tinh xảo, nhưng điều ngược lại có chính xác hay không? Liệu một bộ máy được hoàn thiện tinh xảo có phải là một bộ máy chất lượng cao?
Đồng hồ là một lĩnh vực thực sự đặc biệt, vừa tượng trưng cho nghệ thuật, vừa tượng trưng cho kỹ thuật. Chúng ta cần những người kỹ sư đem đến những công nghệ mới, những vật liệu mới để tăng độ chính xác khi đếm thời gian. Trái lại, chúng ta cũng cần những người nghệ nhân để đem đến cho chiếc đồng hồ vẻ đẹp hoàn mỹ, tới từng chi tiết nhỏ bé nhất bên trong bộ máy.
Thông thường, hai khía cạnh này sẽ đi song hành với nhau không tách rời. Nhưng tất nhiên chúng ta sẽ có một số trường hợp ngoại lệ, ví dụ như George Daniels. Những chiếc đồng hồ của ông sở hữu bộ máy thực sự ấn tượng với những công nghệ mới, nhưng lại không có vẻ bề ngoài long lanh khiến người khác phải trầm trồ. Và tất nhiên, sẽ có những bộ máy cực kỳ tinh xảo, nhưng lại không quá đặt nặng về tính kỹ thuật.
Có những người nghệ nhân dành hàng tháng, hàng năm trời để tỉ mẩn hoàn thiện từng chi tiết trong bộ máy, khiến nó trở thành một tác phẩm nghệ thuật thực thụ. Tuy nhiên, chúng ta lại có những ý kiến trái chiều. Nhiều người cho rằng những bộ máy như vậy chỉ mang tính chất trang trí, không phải là một bộ máy đồng hồ chất lượng.
Vậy đâu là đúng, đâu là sai? Chúng ta hãy cùng đi sâu hơn để phân tích vấn đề này.
Về chủ đề hoàn thiện máy đồng hồ, chúng ta cần có một cái nhìn đa chiều, vì những kỹ thuật này đã tồn tại nhiều thế kỷ và có lý do cho sự tồn tại của chúng. Những bộ máy đồng hồ đầu tiên được làm bằng sắt, đặt bên trong những chiếc đồng hồ để bàn. Với những chiếc đồng hồ này, người ta thường chú ý tới mặt số, vỏ hay kim que, vậy nên bộ máy bên trong gần như không được xử lý để tăng độ thẩm mỹ.
Bộ máy đồng hồ để bàn được làm vào khoảng thế kỷ 16
Theo thời gian, những chiếc đồng hồ dần nhỏ hơn, thành đồng hồ bỏ túi và cuối cùng trở thành đồng hồ đeo tay. Chất liệu chế tác máy cũng được chuyển dần từ sắt qua đồng thau, kèm một lớp mạ bên ngoài để chống ăn mòn. Ngay từ lúc những chiếc đồng hồ bỏ túi đầu tiên xuất hiện, bộ máy đồng hồ đã được trang trí để tăng độ thẩm mỹ (thường sẽ là cầu nối bánh xe cân bằng được chạm trổ).
Khoảng thế kỷ 16 và 17, bộ máy đồng hồ bắt đầu được quan tâm nhiều hơn. Vào thời điểm này, độ chính xác của đồng hồ bỏ túi không thực sự cao, và chúng là món “đồ chơi” của những người giàu có. Còn về việc đếm thời gian, người ta vẫn thường xem đồng hồ để bàn, đồng hồ Mặt Trời hay quan sát sự di chuyển của trăng sao. Vì là đồ trang trí của người giàu, nhiệm vụ của chiếc đồng hồ là phải thật đẹp.
Bộ máy đồng hồ bỏ túi của Daniel Delander, khoảng nằm 1715
Đồng hồ bỏ túi thường có nắp đáy cậy, giúp người dùng có thể quan sát được phía sau bộ máy. Vì thế, những người thợ đồng hồ dành nhiều thời gian hơn để trang trí phần này. Bộ máy đồng hồ bỏ túi được kiểm nghiệm chính xác đầu tiên – John Harrison H4 cũng được chạm khắc cực kỳ tinh xảo, nhưng nhiều người cho rằng ông làm vậy để khiến các đối thủ bị hoa mắt và không nhìn rõ những đặc điểm kỹ thuật.
Bộ máy H4 của John Harrison
Việc trang trí máy đồng hồ dần có sự thay đổi nhờ hai sự kiện. Sự kiện đầu tiên là việc dây tóc bắt đầu được sử dụng bên trong bánh xe cân bằng. Còn sự kiện thứ hai là cải tiến của bộ thoát, trở thành bộ thoát đòn bẩy như những gì chúng ta vẫn đang sử dụng ngày nay. Cả hai sự kiện đó đều diễn ra vào thế kỷ 18, khi đồng hồ bắt đầu chính xác hơn và có thể đếm đến từng phút, hoặc thậm chí là từng giây. Những linh kiện của chiếc đồng hồ được gọt giũa nhiều hơn, giúp chúng đạt được độ chính xác cao nhất có thể.
Chiếc đồng hồ của Breguet dưới đây là một ví dụ điển hình. Dưới con mắt của những người ở thế kỷ 21, bộ máy này được đánh bóng cực kỳ cẩn thận. Nhưng thực tế việc đánh bóng này là những nỗ lực của người thợ đồng hồ, giúp chiếc đồng hồ hoạt động ổn định nhất và ít ma sát nhất.
Chiếc đồng hồ Breguet No. 1176, dành cho Stanislaus Potocki
Những chiếc đinh ốc được xử lý nhiệt để tránh ăn mòn, và điều này cũng tạo nên màu xanh đặc biệt. Sự cân đối của lồng Tourbillon cũng nhằm tăng độ chính xác khi đếm thời gian – tất nhiên là với quan điểm của Breguet vào thời đó. Tựu chung lại, với việc theo đuổi độ chính xác, bộ máy cũng được xử lý đẹp mắt hơn.
Mỗi linh kiện trong bộ máy đồng hồ có một nhiệm vụ riêng, nhưng chúng phải kiên kết với nhau để có thể thực hiện nhiệm vụ của mình. Việc xử lý bề mặt tiếp xúc của các linh kiện sẽ ảnh hưởng tới độ bền của chiếc đồng hồ. Tất nhiên, chúng ta có thể sử dụng chất bôi trơn để bù đắp cho việc này, nhưng theo thời gian thì dầu cũng sẽ khô, và các bề mặt sẽ bị ma sát và bị ăn mòn, nặng hơn thì có thể tạo ra các mảnh vụn khiến chiếc đồng hồ ngưng hoạt động.
Ảnh trên là chiếc đồng hồ Tourbillon của Jaeger-LeCoultre được sản xuất vào năm 1946, và nó cho thấy một bộ máy cao cấp được sản xuất giữa thế kỷ 20 là như thế nào. Đây là bộ máy được chế tác thủ công với số lượng 26 chiếc, nhằm tham dự cuộc thi về độ chính xác. Điểm đặt biệt ở đây là những kỹ thuật hoàn thiện không nhằm mục đích thẩm mỹ, mà chúng đơn giản là kết quả của việc làm cho bộ máy hoạt động bền bỉ và chính xác nhất.
Sau khoảng thời gian này, bộ máy đồng hồ bắt đầu được sản xuất hàng loạt và dẫn tới một số kết quả như sau. Đầu tiên, những máy tiện đã trở nên chính xác hơn và làm cho việc hoàn thiện thủ công trở nên không cần thiết, bộ máy vẫn sẽ hoạt động ổn nếu thiếu điều này. Và thứ hai, có một số bộ máy được sản xuất tới hàng chục ngàn chiếc, với độ hoàn thiện khác biệt rất lớn. Ví dụ điển hình chính là Caliber CH 27 của Lemania.
Caliber CH 27 trong một chiếc đồng hồ Chronograph của Lemania
Bộ máy này được sản xuất vào thập niên 40 của thế kỷ trước, làm tiền đề cho máy Lemania 2310 (Omega sử dụng máy này trong Speedmaster và đặt tên mà Caliber 321). Bên cạnh đó, bộ máy này cũng là nền cho các bộ máy của Patek Philippe hay Vacheron Constantin (máy 1142 trong các mẫu Chronograph của VC).
Khi đặt hai bộ máy có chung nguồn gốc ở cạnh nhau, chúng ta có thể thấy được sự khác biệt rõ ràng.
Bên trái là Caliber 321 của Omega, bên phải là Caliber 1142 của Vacheron Constantin
Về khả năng hoạt động, cả hai bộ máy đều rất hoàn hảo và phù hợp với chiếc đồng hồ. Tuy nhiên, Caliber 321 là ví dụ điển hình của một bộ máy chất lượng cao, nhưng nhằm phục vụ phân khúc giá phải chăng. Trong khi đó, Caliber 1142 rõ ràng nhắm tới một đối tượng khách hàng khác.
Caliber 1142
Chúng ta sẽ không thể thấy được độ hoàn thiện và chăm chút này trên những chiếc đồng hồ có chất lượng tầm trung hay tầm thấp. Tóm lại, độ hoàn thiện cao cấp phải được đặt trong một bộ máy cao cấp, và những kỹ thuật này cũng nhằm mục đích làm cho chiếc đồng hồ chạy chuẩn hơn, và chống ăn mòn tốt hơn. Việc hoàn thiện các bề mặt như bánh răng, trục xoay, đòn bẩy hay búa gõ sẽ làm giảm độ ma sát, và dẫn đến độ bền cho bộ máy.
Caliber CH 27 được sử dụng bên trong chiếc lịch vạn niên Ref. 3970, bộ máy này được Patek đặt tên Caliber CH 27-70 Q
Chúng ta cũng có một số ví dụ về bộ máy hiện đại ngày nay như máy Co-Axial của Omega, máy của Rolex hay Hi-Beat của Grand Seiko. Những bộ máy này đều không được hoàn thiện thủ công theo đúng tiêu chuẩn truyền thống, nhưng thật sự có độ chính xác và chất lượng tuyệt vời. Trong thời điểm này, việc xử lý đại trà máy đồng hồ để cho ra chất lượng như hoàn thiện thủ công vẫn là bất khả thi. Chúng ta vẫn sẽ cần những que gỗ thông tí hon nhỏ để đánh bóng, hay những công cụ cầm tay để cho ra những đường vân đẹp.
Phía mặt số của máy Caliber 1142. Không chỉ ở phần nhìn thấy được, tất cả các bộ phận của máy phải được đặt ngang hàng và xử lý như nhau.
Những kỹ thuật như vậy sẽ thực sự không phù hợp với một bộ máy như Caliber 9905 của Omega. Đây là một bộ máy với kỹ thuật hiện đại nhằm giải quyết các vấn đề vốn có của bộ máy truyền thống, và việc hoàn thiện theo kiểu truyền thống có vẻ không ăn nhập cho lắm. Mặc dù bộ máy này cũng được hoàn thiện đẹp mắt ở những phần quan sát được, nhưng chắc chắn nó không được làm theo tiêu chuẩn cũ, và điều này cũng không ảnh hưởng tới chất lượng máy. Và tầm giá của chiếc đồng hồ cũng không cho phép điều này.
Chiếc Omega Co-Axial Master Chronometer Moonphase Chronograph với máy 9905.
Ngày nay, những kỹ thuật hoàn thiện thủ công thường chỉ được dùng cho những bộ máy đặc biệt, và thể hiện nỗ lực đem tới sự chính xác về thời gian với những phương thức truyền thống. Như trường hợp chiếc Montblanc Chronograph với bộ máy của Minerva, chúng ta không có dây tóc silicon. Thay vào đó là dây tóc hợp kim, được nắn và đặt trong bánh xe cân bằng một cách thủ công, với kỹ thuật đã có từ hàng trăm năm trước.
Nói một cách đơn giản, bộ máy hoàn thiện tinh xảo không nhất thiết phải đi kèm với kỹ thuật tân tiến, và chúng cũng không xuất hiện trên những chiếc đồng hồ được sản xuất đại trà hiện nay. Chúng ta chỉ cần phải trả lời câu hỏi rằng mình thích khía cạnh nào hơn: kỹ thuật tân tiến hay vẻ đẹp truyền thống. Còn về chất lượng, có lẽ câu trả lời đã rõ.
Chúng ta không nhất thiết phải sử dụng những giải pháp hiện đại nhất để làm cho chiếc đồng hồ chạy chuẩn hơn. Có thể là nắn dây tóc bằng tay, chỉnh những chân kính, đánh bóng từng trục bằng gỗ thông để giảm ma sát xuống tối đa thay cho sử dụng công nghệ bán dẫn hay những dây tóc silicon, công nghệ MEMS để cho ra những linh kiện siêu nhỏ siêu chính xác. Tất cả đều phục vụ các đối tượng riêng và tất cả đều được chào đón trong thế giới đồng hồ.
Nguồn Hodinkee – Biên dịch và chỉnh sửa
